Τα κριτήρια της ομορφιάς

Υπάρχει αντικειμενικά όμορφο χωρίς να υπεισέρχεται σ' αυτό το υποκειμενικό κριτήριο και γούστο;
Οι αρχαίοι Έλληνες προσπάθησαν να το αντικειμενικοποιήσουν θεμελιώνοντάς το πάνω σε δύο βασικές παραμέτρους.
Η πρώτη ήταν η χρυσή τομή, το φ στην οποία έδωσαν και μαθηματική διάσταση. Η δεύτερη ήταν το μέτρο, δηλαδή την αποφυγή της υπερβολής αλλά και της απουσίας.
Αυτά είναι τα στοιχεία της κλασικής ομορφιάς, που αντικειμενικά αρέσουν σε όλους.
Τα κλασικά έργα μοιάζουν με τις ουτοπίες (τις εξιδανικεύσεις των ιδεών και των ονείρων). Λείπει το αυθόρμητο, το παράδοξο, το ορμητικό, στοιχεία δηλαδή που δεν αλλοιώνουν απαραίτητα την ομορφιά αλλά την καταγράφουν μέσα στο χρόνο και σε υπαρκτό τόπο.
Τα κλασικά έργα αποπνέουν μια γαλήνη, μια αιθέρια ηπιότητα. Ακόμη και βίαιες πολεμικές σκηνές αποπνέουν αυτή την ατμόσφαιρα. Αυτό συμβαίνει ακριβώς γιατί η βία γεννιέται μέσα από την αντίληψη του χρόνου ως εχθρού μας. Το "βιαστικά", που σημαίνει γρήγορα-γρήγορα, εμπεριέχει ετυμολογικά τη λέξη βία. Όταν θέλουμε ή αδημονούμε για κάτι κι ο χρόνος "κυλάει αργά", εκνευριζόμαστε.
Αντικειμενικά όμορφο είναι και ένα ηλιοβασίλεμα με μεγάλα σύννεφα, έντονα χρώματα, ιδιαίτερες αποχρώσεις και ανακλάσεις. Εδώ υπεισέρχεται ένα τρίτο στοιχείο-κριτήριο της ομορφιάς: το απροσδόκητο.
Ένα άλλο κριτήριο ομορφιάς είναι η συνύπαρξη. Εκεί δηλαδή όπου υπάρχει μια συμβιωτικότητα, μια συνεργασία. Εκεί δηλαδή που υπάρχει μια αρμονία. Για παράδειγμα σ' ένα πίνακα ζωγραφικής όπου όλα τα χρώματα συνδέονται αρμονικά, συνυπάρχουν χωρίς κάτι να μοιάζει παράταιρο.
Άλλο κριτήριο ομορφιά είναι η αθωότητα. Αποτελεί αντικειμενικά ένα τέτοιο κριτήριο. Το όμορφο μάτι ενός ζώου, τα κουταβάκια, γενικά τα μικρά ζώα ή τα παιδιά και κυρίως τα μωρά συνήθως είναι όμορφα.
Η αθωότητα είναι το μη επιτηδευμένο, το ανυπόκριτο, το ανυστερόβουλο, το αβλαβές. Ίσως μάλιστα στο θέμα της αβλάβειας να κρύβεται το αντικειμενικό κριτήριο της ομορφιάς.

Τελικά μοιάζει να καθρεπτίζεται ο εσωτερικός κόσμος του καλλιτέχνη στο έργο του. Η υστεροβουλία, η υστεροφημία, οι φιλοδοξίες του, καταστρέφουν την ομορφιά ενός έργου τέχνης, ενός δημιουργήματος.

Το δημιούργημα για να είναι όμορφο πρέπει να είναι ελεύθερο από το δημιουργό του. Δηλαδή ο δημιουργός να μη χρησιμοποιεί το δημιούργημά του για τη δόξα του ή τη φήμη του ονόματός του.

Συνέχεια πάνω στην έννοια της ομορφιάς


Δεν ενυπάρχει ομορφιά στη βαρβαρότητα. Με τον όρο βαρβαρότητα εννοούμε την άξεστη χοντροκοπιά και κακογουστιά, την άγρια-επιθετική συμπεριφορά, την άνοια, την έλλειψη συνείδησης, τη συνειδησιακή ρηχότητα.
Η βαρβαρότητα είναι διάχυτη παντού στον κόσμο μας. Πρώτα απ' όλα στους εαυτούς μας. Αν εκεί δεν την αποκαλύψουμε πρώτα δεν μπορούμε να την αποκαλύψουμε στον κόσμο. Είναι δύσκολο να είσαι μέρος της βαρβαρότητας και από την άλλη να πετύχεις την εξάλειψή της.
Όταν είσαι μέρος του πολέμου δε θα φέρεις την ειρήνη στον κόσμο. Κανένας ιδιοτελής δεν πρόκειται να φέρει την ανιδιοτέλεια.
Πώς ένας τυφλός θα εμπνεύσει για την μαγεία του χρώματος;
Πώς ένας κουφός θα συγκινήσει για τη μαγεία του ήχου και της μουσικής;
Αν δε γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει προς το καλύτερο.
Ούτε ένας φιλόδοξος άνθρωπος δεν πρόκειται να αλλάξει από το κήρυγμα ενός υστερόβουλου.
Βάζοντας στη θέση του δικαστή έναν εγκληματία δεν μπορούμε να αναμένουμε δικαιοσύνη.
Βάζοντας ένα ληστή διαχειριστή του ταμείου σας μην αιφνιδιαστείτε αν αυτό παρουσιάσει έλλειμμα.
Δίχως αγώνα για αλλαγή της συνείδησής μας προς το καλύτερο, όλα θα ακολουθούν μια αναβλητική πορεία που απλώς θα συσσωρεύει ένταση, εμπόδια και οδύνη μέχρι την αναπόφευκτη κρίση.
Ο δίκαιος κριτής συνεπώς είναι αυτός που πρώτα έκρινε τον εαυτό του. Γι' αυτό όπως κι ένας τσαπατσούλης δε θα μπορέσει ποτέ να οργανώσει ένα υπουργείο ή μια εταιρεία, έτσι και ένας χοντροκομμένος δε θα ανακαλύψει τη λεπτή χάρη και ομορφιά της ζωής.

Ομορφιά

Η ομορφιά είναι μια ιδιαίτερη όψη της ζωής. Δεν θα μπορούσαμε να βρούμε έναν ακριβή ορισμό καθώς το κριτήριό μας γι' αυτήν είναι υποκειμενικό. Γεγονός είναι, ότι όπως για πάρα πολλά άλλα έτσι και για την ομορφιά απαιτείται εκγύμναση και εκπαίδευση ώστε να μπορεί κάποιος να την αναγνωρίζει και στις πιο λεπτές ή κρυμμένες όψεις της. Αν για παράδειγμα δεν δουλέψεις με τις μουσικές αρμονίες και τη μουσική γενικότερα δύσκολα θα μπορέσεις να κατανοήσεις την ομορφιά ενός υπέροχου κλασικού κομματιού, όπως για παράδειγμα η "Ποιμενική Συμφωνία" του Μπετόβεν, το Τρίτο Μοτέτο του Μπαχ, ή το κονσέρτο για βιολί και για πιάνο του Σεζάρ Φρανκ κλπ.
Αν δε δουλέψεις με το χρώμα, το φως, τις λεπτές αποχρώσεις του, τις χρωματικές αρμονίες, αντιθέσεις και διαφάνειες, με τις σκιές και τα σχήματα, με τη σύνθεση γενικότερα ενός ζωγραφικού πίνακα, δεν μπορείς να συλλάβεις την ομορφιά ενός Terner ή ενός Μονέ ή ενός Τέτση και ενός Μαλέα.
Μιλώ για μια ιδιαίτερη ομορφιά που δε βρίσκεται στο προφανές.
Η ομορφιά δεν εξαντλείται στην τέχνη. Τα μαθηματικά, η φυσική, η βιολογία, η γεολογία, κλπ, όλες οι επιστήμες, έχουν τη δική τους ομορφιά, η οποία συνήθως βρίσκεται μέσα στην έρευνα.
Η εξασκημένη αίσθηση ή καλύτερα συνείδηση, μπορεί να τη συλλάβει σε σημείο που να οδηγηθεί στην έκσταση. Αλλά την ίδια ώρα που ο ένας βρίσκεται σε μια εκστατική ατμόσφαιρα από την εντύπωση της ομορφιάς, ένας άλλος μπορεί να "υποφέρει" για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Για παράδειγμα ένα κλασικό μουσικό κομμάτι μπορεί να κάνει τον ένα να εκστασιάζεται και του άλλου δίπλα του να του φαίνεται ανυπόφορο.
Ασφαλώς η ομορφιά δε βρίσκεται στη δεξιοτεχνία ή τουλάχιστον μόνο σ' αυτήν. Δε βρίσκεται δηλαδή στην τελειότητα της μορφής αλλά στο συναίσθημα, το νόημα, την αισθαντικότητα ή την ιδιαίτερη ποιότητα βιώματος πίσω από αυτή (τη μορφή).
Η μορφή στην τέχνη (και όχι μόνο) δεν είναι παρά ένα σύμβολο έκφρασης μιας εσώτερης κατάστασης. Όσο πιο ανόθευτα εκφράζεται μια εσωτερική κατάσταση τόσο πιο όμορφο (για παράδειγμα) είναι ένα έργο τέχνης. Εννοείται πως όσο πιο όμορφη είναι αυτή η εσωτερική διάθεση τόσο περισσότερο αυξάνει η εξωτερική ομορφιά.
Για να μπορεί κάποιος να προσεγγίσει την ομορφιά πρέπει να εξασκηθεί ώστε να μπορεί να βλέπει πίσω από το προφανές, πίσω από τη μορφή.

Η έννοια του δικαιώματος στα ζώα


"Αδυνατώντας να καταστήσουμε ισχυρό τον δίκαιο, καταλήξαμε να θεωρούμε δίκαιο τον ισχυρό" Πασκάλ.

Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος πως το δίκαιο δεν πηγάζει από την ισχύ αλλά από την ανάγκη συνύπαρξης. Οι δικαιικοί κανόνες δε γεννιούνται από αυτό που επιβάλει το συμφέρον αλλά από αυτό που είναι απαραίτητο για μια εύρυθμη - συνυπαρκτική κοινωνία.
Το δικαίωμα λοιπόν γεννιέται ως απαίτηση για δίκαιη μεταχείριση. Θεμελιώνεται πάνω στη λογική χωρίς να είναι ακριβώς η λογική που το καθορίζει και το απονέμει αλλά η θέληση για συνύπαρξη και συμβίωση και τέλος η επιβίωση.
Το δικαίωμα δε θα υπήρχε σ' ένα κόσμο απόλυτου σεβασμού του ενός για τον άλλο αφού θα θεωρείτο αυτονόητο. Υπάρχει και διεκδικείται μόνο εκεί που έχουμε άνισες ή άδικες σχέσεις ή εκεί που εν δυνάμει θα είχαμε τέτοιες, με σκοπό να προστατευθεί ο αδύναμος.
Η προστασία του αδύναμου είναι αναγκαία για τη συνύπαρξη. Διαφορετικά πάντα κάποιος πιο δυνατός από εμάς, θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε απώλεια της ελευθερίας μας και σε καθεστώς εκμετάλλευσής μας από αυτόν. (Αλλά ακόμα και ο πιο δυνατός να ήμασταν θα μπορούσαμε να εκπέσουμε της θέσης αυτής με το χρόνο.)
Κάθε φορά που έστω και ένα δικαίωμα καταπατείται χωρίς κοινωνική αντίδραση, ολόκληρη η κοινωνία κινδυνεύει να εκτραπεί από τη δικαιοσύνη ως ρυθμιστή των σχέσεων που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της, και η οποία εξασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της προσδίδοντάς της διάρκεια.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν ολόκληρη η κοινωνία καταπατά ένα δικαίωμα τότε τι γίνεται;
Σε κάθε περίπτωση η απάντηση είναι υπέρ του δικαιώματος μέσα από την εύλογη σκέψη πως αυτός ο ένας θα μπορούσε να είναι ο εαυτός μας. Το δίκαιο δεν είναι θέμα της βούλησης πλειοψηφίας, αφού όπως προείπαμε επιζητεί να προστατεύσει τον αδύναμο ή τη μειονότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Ας έρθουμε όμως και στη σχέση του ανθρώπου προς τα ζώα. Έχουν τα ζώα δικαιώματα; Και αν έχουν αφού δεν μπορούν να τα διεκδικήσουν γιατί να τους τα δώσουμε.
Η απάντηση είναι ασφαλώς και έχουν. Υφίστανται μια μείωση της ελευθερίας τους και καταπίεση, που σε περιπτώσεις όπως τα ζώα εκτροφής για το κρέας τους (κυρίως στις βιομηχανοποιημένες μονάδες), για τη γούνα τους, τα πειραματόζωα καθώς και τα ζώα στα τσίρκο, η συμπεριφορά του ανθρώπου προς αυτά καταντά βάναυση και απίστευτα οδυνηρή. Η σχέση που αναπτύσσεται είναι σχέση ενός ισχυρού προς έναν αδύνατο και άρα ο τελευταίος μπορεί να επικαλείται δικαίωμα.
Το ότι κάποιος δεν μπορεί να διεκδικήσει το δικαίωμά του αυτό δεν του το αφαιρεί. Φανταστείτε να υπήρχε νόμος που να αφαιρούσε τα δικαιώματα από όλους του κωφάλαλους ή όλους τους ξενόγλωσσους επειδή δεν μπορούν να τα υπερασπιστούν.
Το ότι η πλειοψηφία του κόσμου δε βλέπει τα ζώα ως όντα που συναισθάνονται και υποφέρουν δεν τους αφαιρεί το δικαίωμά τους να ζουν έναν ευπρεπή βίο, πόσο μάλλον να τους τον στερούμε. Είναι σαν να υποστηρίζουμε το δικαίωμα στον οποιοδήποτε ισχυρό να γίνεται θύτης και ταυτόχρονα να αφαιρούμε το δικαίωμα σε αντίσταση στο θύμα. Γιατί ποιος αμφιβάλει πως τέτοια είναι η σχέση μεταξύ ανθρώπου και ζώων;
Η δίκαιη και συνεπώς ορθολογική στάση του οποιουδήποτε από εμάς δεν είναι απλά η αποδοχή πως τα ζώα έχουν δικαιώματα, αλλά η αγωνιστικότητά μας για την πλήρη και απόλυτη αποκατάστασή τους από τον άνθρωπο και το σύγχρονο πολιτισμό του.
Το αίσθημα της δικαιοσύνης όπως και η αξιοπρέπειά μας δεν εξαντλούνται στα λόγια και τις θεωρίες αλλά δοκιμάζονται στις πράξεις μας και είναι αυτές που μας καθορίζουν.